Vai al contenuto

La situasiòun edla clas di operàri in Inghiltèra

Da Wikipedia.


C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn Emiliàn

La prìma edisiòun dal liber dal 1845 in tudèsc.

Al liber "La situasiòun edla clas di operàri in Inghiltèra" ("Die Lage der arbeitenden Klasse in England" in dl originèl in tudèsc) 'l è na publicasiòun dal śoven Engels gnuda fora a Lìpsia in dal 1845.

Bèle scritōr 'd artìcol ed sinìstra, Engels al s catèva in Inghiltèra indû 'l era gnû lè per tgnir adrē a di interès ed famìja, e 'l taca a vardèr el cundisiòun di lavuradōr operàri in dal sitê ingléśi dla prìma rivolusiòun industrièla.
Al in prepèra na relasiòun pina 'd particolèr anc crud, tulènd a prest anc soquànt rapòrt ch'i nn iven scrit dagli avtoritê sanitàri gnudi lè in di paràǵ a controlèr.

Na stradlèina 'd abitasiòun 'd proletàri in dla Glasgow di an 1870.
Al śóven Engels in di an 1840.

Sunt

«
I have lived long enough admist you to know something about your circumstances; I have devoted to their knowledge my most serious attention, I have studied the various official and non-official documents as far as I was able to get hold of them - I have not been satisfied with this, I wanted more than a mere abstract knowledge of my subject, I wanted to see you in your own homes, to observe you in your every-day life, to chat with you on your condition and grievances, to witness your struggles against the social and political power of your oppressors.»
(EN)(La prefasiòun 'd Engels a 'l liber, Lìpsia, 1845.)
«
A sun stê un bel pô da mèś a uèter per cgnùser quèl ch'a 'v sucéd; a j ò mis la mé più sèria atensiòun ala só cgnusìnsa, a j ò studiê i diferèint documèint uficèl e minga, infìn ch'a gh'l ò cavèda ed catèri. I nn'eren briśa incòr abàsta per la mé sodisfasiòun, a vliva de più ed na cgnusìnsa astràta edl argomèint, a vliva vèdrev in del vostri cà, vardèrev in di voster lavōr ed tut i dè, ciacarèr vosc dal vostri cundisiòun e lamèint, testimognèr el vostri loti còuntra la forsa socèla e polìtica di vost'r opresōr.»

El sitê dl'Inghiltèra di tèimp che Engels al stèva lè 'd lung, dintór'n a 'l 1840, i ér'n un quèl minga mài vist, un quèl da descrìver p'r el brutùri e i perchè che dimòndi agint puvrèta la gh'patìva e murìva anca ed stèint.
Engels al n'fà èter che girèr chel sitê lè, tór sù i documèint sanitàri e 'd giurnē 'd cal tèimp lè ch'i in descurìven, e butèr śò el descrisiòun sàinsa vēl ed quèl ch'al catèva. Da Dublèin a Glasgow, a Leeds, a Bradford, a Manchester e via descurènd, chel sitê lè i s catèven dimòndi cunpàgni in dla manéra ch'i éren gnudi sù dintór'n a 'l fàbrichi costruìdi lè 'd lung. In tùti chel sitê lè, el fàbrichi i s éren piantèdi ai fianc dal fiùm per peschèregh l'àqua ch'a gh'servìva, i gh'butèven vìa l'àqua bèle druèda e ruśnèinta, in dl'ària i butèven fóra di fum da l'òstia dai camèin indû 's bruśèva al carbòun p'r el màchini asionèdi a vapōr, e i tgnìven i operàri puvrèt in cundisiòun 'd ristretèsi che gnanca nisùna dignitê a n'gh'armagnìva più.
Na china 'd Dorè 'd un quartiér operàri dla Londra dintór'n a 'l 1870, col fitùm e la poca luś e ària ch'i psiven 'rivèr dèint'r in del cà di puvrèt.

Per stèr arèint ala fàbrica, ch'l'era l'ùnica manéra 'd purtèr a cà i sold p'r un quelinèin da magnèr, i operàri i stèven mucê sù in dimòndi ind un spasi cìc tant ch'a fus, despès in di scantinê, sàinsa nisùna comoditê e gnanca pulisìa, e gnanca dal ciàughi e fugnadùri ch'i tgnìsen al careg ed tùta cla gint lè. El pòsi 'd śmèlta ruśnèinta e 'd escremèint bandunê, indû a s gh'iva anc da pasèrgh atēś, i eren 'l urdinàri, in del coketown dl'Inghiltèra 'd cal tèimp lè.
El cundisiòun acsè tant melnèti e sàinsa rimédi che i puvrèt i gh'iven da stèregh dèinter, la ruśna in di só curtìl e in dal stradlèini lè datéś, la só alimentasiòun schersa e puvrèta, la luś dal sōl ch'la n'rivèva gnanca infìn a śò, da mèś a 'l caślèini tròp estrichèdi sù, tut queschè al feva in manéra che in chel sitê pàleo-industrièli chè a gh'fus na mortalitê dimòndi élta, dal malatìi ch'a gh'bastèva un gnint, ai agìnt, per lasèregh la pèla.

Vōś lighèdi

Referèinsi

Colegamèint estèren

  • (DE) Al liber alśìbil e descargàbil in sìm'a Google Books.